
Alüminyum alaşımlar ısıl işlemler ile mekanik özellikleri kolayca değiştirilebilen bir malzeme. Hem alüminyum hemde alaşımda bulunabilecek manganez, bakır, çinko gibi elementler ısıl işlem gördüklerinde farklı mekanik özellikler katıyor. Alüminyum seçim kriterlerine göz attıysanız, hangi seriden alaşım seçerseniz seçin, yanında -O, -T2, -H1 şeklinde notasyon görürsünüz. Bu, alüminyumun alaşım yapıldıktan sonra maruz kaldığı işlemi belirtir. Alüminyum alaşım temper dereceleri nelerdir açıklayalım.
Temel olarak notasyonda 5 harfler
-F: Fabrikasyondan çıktığı gibi; mukavemet ya da mekanik özellik artıracak herhangi bir işlem yapılmamış,
-O: Tavlanmış,
-H: Soğuk şekillendirme uygulanmış;
-W: Solüsyonlu tavlanmış,
-T: Isıl İşlem görmüş
şeklinde tanımlanır.
Detaylara geçmeden önce bir kaç tanım yapalım:
- Çözeltiye Alma Isıl işlemi : Malzemeyi uygun sıcaklığa getirip(alüminyum için 450-575ºC), o sıcaklıkta yeterince uzun süre tutarak bir ya da daha fazla bileşik oluşturup, katı çözeltiye karışmasını sağlayıp ardından bu bileşenlerin çözelti içinde kalmasını sağlamak için yeterince hızlı bir şekilde soğutulması işlemi.
- Doğal Yaşlandırma : Malzemenin ısıtılıp oda sıcaklığında bekletilerek soğumasını sağlama işlemi.
- Yapay Yaşlandırma : Malzemenin doğal yaşlandırma yapılamayacak kadar sert olması nedeniyle kontrollü ısıtılıp kontrol edilen sürede soğumasının sağlanması.
Notasyonların detayları;
H1 : Plastik şekillendirme sonucu oluşan yapıdır. Soğuk şekillendirme yapıldığı için malzeme özelliklerinde değişim gözlenir. Sadece bu plastik şekil değişim sonucu elde edilen özellikleri belirtir.
H2 : Plastik şekil değiştirme uygulandıktan sonra mekanik özellikleri değişir. Bu değişimi kontrol altına almak için yapılan kısmi tavlama işlemini belirtir.
H3 : Plasitk şekil değiştirme sonucu azalan şekil değiştirme kabiliyeti, düşük sıcaklıkta tavlama yaparak artırılır. Bu esnada malzeme mukavemeti bir miktar düşer. Bu özellikleri belirtir.
W : Solüsyona alma işleminden sonra, yaşlandırma yapılmamış, kalıcı olmayan hali ifade eder. Bu notasyonda yaşlanma süresi belirtilir.
T1 : Isıl işlem uygulanmış ve ardından doğal yaşlanma uygulanmış yapı.
T2 : Isıl işlemden sonra soğutma işlemi uygulanmış, ardından doğal yaşlanma uygulanmış yapı.
T3 : Çözeltiye alma ısıl işleminden geçirilmiş, soğuk işleme yapılmış ve doğal yaşlanma uygulanmış yapı.
T4 : Çözeltiye alma ısıl işleminden geçirilmiş, doğal yaşlanma uygulanmış yapı.
T5 : Isıl işlem uygulanmış ve yapay yaşlandırma yapılmış yapı.
T6 : Çözeltiye alma işleminden geçirilmiş, yapay yaşlanma uygulanmış yapı.
T7 : Çözeltiye alma işleminden geçirilmiş ve yapay aşırı yaşlandırma yapılmış yapı.
T8 : Çözeltiye alma işleminden geçirilmiş, soğuk işleme yapılmış ve suni yaşlandırma uygulanmış yapı.
T9 : Çözeltiye alma işleminden geçirilmiş, suni yaşlandırma yapılmış ve soğuk şekillendirilmiş yapı.
Bunlar firmaların sitelerinde sıklıkla görebileceğiniz temper değerleri. Bunların dışında daha bir çok temper değeri var, burada sadece yaygın olarak görülenleri listelemeye çalıştım.
Diğer bir not ise, notasyonlarda 2. ve 3 karakterler olabilir. Bunlar sertleştirme derecesi, haddeleme derecesi gibi özellikleri belirtmekte. Alüminyum alaşım temper dereceleri detayları için üreticiye başvurmakta fayda var.
6061 Aluminyum Tempere Göre Mekanik Özellikleri
Material | Temper | Ultimate Tensile Strength(MPa) | Yield Strength(Mpa@24°C) | Hardness(Brinell) |
6061 | O | 124 | 55.2 | 30 |
6061 | T4 | 241 | 145 | 65 |
6061 | T6 | 310 | 276 | 95 |
7075 Alüminyum Tempere Göre Mekanik Özellikleri
Material | Temper | Ultimate Tensile Strength(MPa) | Yield Strength(Mpa@24°C) | Hardness(Brinell) |
7075 | O | 228 | 103 | 60 |
7075 | T6 | 572 | 503 | 150 |
7075 | T73 | 505 | 435 | 135 |